نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی کارشناسی ارشد آبیاری و زهکشی، دانشکده علوم و مهندسی آب، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تربت حیدریه
2 استادیار گروه مهندسی آب، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تربت حیدریه
چکیده
ایران از جمله کشورهای خشک دنیاست که در معرض خشکسالی‌های شدید قرار دارد. خشکسالی حاصل تأثیرات متقابل محیط طبیعی و اجتماعی است و اثرات پدیده خشکسالی نه‌تنها بر تولید محصولات کشاورزی، بلکه به‌طور همزمان بر تمامی موجودات زنده تاثیرگذار است. در این پژوهش اولویت‌بندی عوامل موثر بر خشکسالی با استفاده از تکنیک تصمیم‌گیری سلسله مراتبی فازی در شهرستان تربت‌حیدریه مورد بررسی قرار گرفته است. جامعه آماری شامل خبرگان در این زمینه و کارشناسان جهاد کشاورزی با بیش از 10 سال سابقه کاری به تعداد 15 نفر بودند. روایی پرسشنامه از طریق مصاحبه و استعلام نظرات خبرگان و پایایی آن از طریق آزمون آلفای کرونباخ تایید گردید. پس از بررسی ادبیات نظری پژوهش، تعداد 19 عامل فرعی در قالب 5 عامل اصلی موثر بر خشکسالی در شهرستان تربت‌حیدریه از نظر خبرگان شناسایی شد. اولویت عوامل اصلی موثر بر خشکسالی در این شهرستان به‌ترتیب اهمیت آن‌ها با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی فازی به‌صورت «عوامل انسانی»، «عوامل فرهنگی»، «عوامل اجتماعی»، «عوامل اقلیمی» و «عوامل جغرافیایی» می‌باشد. براساس نتایج به‌دست‌آمده مشخص شد که در میان 19 زیرشاخص مورد بررسی، زیرشاخص «بهره‌برداری بیش از حد از منابع آبی» دارای بالاترین درجه اهمیت بوده و زیرشاخص‌های «رشد جمعیت»، «عدم آگاهی در مورد کمبود آب»، «کاهش بارش»، «افزایش دما»، «افزایش سدها و چاه‌های غیرمجاز» و «کشت‌های نامناسب و پرمصرف کشاورزی» در رتبه‌های بعدی قرار گرفتند.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
Arboni, Z., Mohammadi Yeghaneh, B., Einali, J., Farahani, H. & Cheraghi, M. (2022). Scenarios affecting the capacity building of villagers to reduce the effects of drought Case study: Zanjan townership, Rural Development strategies, 9 (2), 259-276. [In Persian]. https://doi.org/10.22048/rdsj.2022.289553.1950
Ataee, M. (2013). Investigating the effective factors in the occurrence of drought in Lake Urmia in recent years. The first national conference on environmental protection and planning, Hamedan, Iran, [In Persian]. Azar, A. & Faraji, H. (2016). Fuzzy management science, Mehraban nashr publishing, Tehran, Iran, [In Persian]. DOI:10.18869/acadpub.jemr.7.25.91
Babaee, M., Hosseini, Z. & Fijani, E. (2022). Assessing the role of meteorological and hydrological droughts on the drying up of the Bakhtegan and Tashk lakes, Journal of Natural Environmental Hazards, 11 (34), 79-100, [In Persian].
Chang, D.Y. (1996). Applications of the extent analysis method on fuzzy AHP, European Journal of Operational Research, 95, 649-655. https://doi.org/10.1016/0377-2217(95)00300-2
Cui, L., Zhang, Ch., Yao, Ch., Luo, Zh., Wang, X. & Li, Q. (2021). Analysis of the influencing factors of drought events based on GRACE data under different climatic conditions: A case study in Mainland China, Water, 13(18), 2575. https://doi.org/10.3390/w13182575
Ebadi Nehari, Z., Erfanian, M. & Kazempour Choursi, S. (2023). A new method for evaluation and comprehensive drought Monitoring in the Urmia Lake Basin using a Synthesized Drought Index (SDI), Journal of Applied researches in Geographical Sciences, 23 (68), 243-257, [In Persian]. DOI:10.52547/jgs.23.68.243
Harris, L. M., Nelson, D. R., Finnegan, G. & Gerrard, A. (2017). Irrigation and culture: The impact of institutions on water management in the Canadian Prairie, Water Alternatives, 10(3), 397-417.
Heydari Alamdarloo, E., Khosravi, H., Nasabpour, S. & Gholami, A. (2021). Assessment of drought hazard, vulnerability and risk in Iran using GIS techniques, Journal of Arid Land, 12, 984-1000.DOI:10.1007/s40333-020-0096-4
Hosseini-Moghari, S.M., Araghinejad, S. & Azarnivand, A. (2017). Fuzzy analytic hierarchy process approach in drought management: cases study of Gorganrood basin, Iran. Journal of Water Supply: Research and Technology—AQUA, 66(3), 207-218. http://dx.doi.org/10.2166/aqua.2017.099
Jehanzaib, M., Sattar, M.N., Lee, J.H. & Kim, T.W. (2020). Investigating effect of climate change on drought propagation from meteorological to hydrological drought using multi-model ensemble projections. Stochastic Environmental Research and Risk Assessment, 34, 7-21. https://doi.org/10.1038/nclimate1633
Kavakebi, Gh., Mousavi Baygi, M., Mosaedi, A. & Jabari Noghabi, M. (2015). Determining of most Effective Factors on drought Useing of Panel Data Analyse (Khorasan Razavi Province), Journal of Water and Soil, 28 (6), 1298-1310, [In Persian].
KhakiFirouz, Z., Niknami, M., Keshavarz, M. & Sabouri, M.S. (2022). Factors affecting of farmers resilience to drought:the case of Sistan plain, Iran Agricultural Extension and Education Journal, 18 (1), 161-179, [In Persian].
Kiani Salmi, S. & Amini Faskhoodi, A. (2018). Identifying the Social factors of drought and uncovering its effect, Spatial Planning, 7(4), 1-18, [In Persian]. DOI :10.22108/sppl.2017.81267.0
Liu, Y., Eckert, C.M. & Earl, C. (2020). Areview of fuzzy AHP methods for decision-making with subjective judgements‚ Expert Systems with Applications, 161, 113738. https://doi.org/10.1016/j.eswa.2020.113738
Mansuri Moghadam, S., Zalaghi, E. & Mehrjoo, F. (2000). Investigating the causes of drought crisis in Khuzestan and providing a solution in this field. The 5th international conference of new horizons in agricultural sciences, natural resources and environment, Tehran, Iran, [In Persian].
Maryanaji, Z. (2021). Investigating the effects of geographical factors on drought and agricultural development in Asadabad city. The first national conference of community-oriented researches in agriculture, natural resources and environment, Hamedan, Iran, [In Persian].
Momeni. M. & Sharifisalim, A. (2015). Multi-indicator decision making models and software, Mehraban nashr publishing, Tehran, Iran, [In Persian].
Mozafari, M., GHaderi, R., Bedraghnejad., A. & Azad falah, Z. (2017). Identifying and prioritizing factors affecting the drying up of Lake Urmia based on the Delphi model, Physical Geography Quarterly, 10 (35), 101-114, [In Persian].
Mukherjee, S., Mishra, A. & Trenberth, K.E. (2018). Climate change and drought: a perspective on drought indices, Current climate change reports, 4, 145-163.
Razmkhah, H., Rostaee, R., Rostami Ravari, A. & Fararoee, A.R. (2022). Investigating the effectiveness of meteorological drought profiles in assessing drought in Fars province. The 4th National Hydrology Conference, Shahrkord, Iran, [In Persian].
Shafeie, B., Barghi, H. & Ghanbari, Y. (2019). Analysis of the Effective Factors on Drought Management in Rural Areas, from the Viewpoint of Households (Case study: Eslamaban Gharb), Physical Geography Research Quarterly, 51(3), 403-416, [In Persian]. DOI:10.22059/jphgr.2019.274830.1007334
Shiravand, H. & Bayat, A. (2023). Vulnerability and drought risk assessment in Iran based on fuzzy logic and hierarchical analysis, Theoretical and Applied Climatology, 1-13. DOI:10.1007/s00704-022-04323-x
Staal, A., Flores, B.M., Aguiar, A.P.D., Bosmans, J.H., Fetzer, I. & Tuinenburg, O.A. (2020). Feedback between drought and deforestation in the Amazon., Environmental Research Letters, 15(4), 044024. DOI:10.1088/1748-9326/ab738e
Tajri, A.R., Babanejad, M., Kardel, F. & Soleymani, K. (2015). Inspection of factorsthat influence the hydrological drought (Case study: Lorestan watershed province), Geographical Planning of Space Quarterly Journal, 5 (16), 151-164, [In Persian].
Ullah, I., Ma, X., Yin, J., Saleem, F., Syed, S., Omer, A., ... & Arshad, M. (2022). Observed changes in seasonal drought characteristics and their possible potential drivers over Pakistan, International journal of climatology, 42(3),1576-1596. DOI:10.1002/joc.7321
Wijitkosum, S. & Sriburi, T. (2019). Fuzzy AHP integrated with GIS analyses for drought risk assessment: A case study from upper Phetchaburi River basin, Thailand, Water, 11(5), 939.
Wijitkosum, S. (2021). Factor influencing land degradation sensitivity and desertification in a drought prone watershed in Thailand, International Soil and Water Conservation Research, 9(2), 217-228. DOI:10.1016/j.iswcr.2020.10.005 Zalaghi, E., Zalaghi, E. & Kidkhorde, A. (2013). Investigating the causes of drought crisis in Khuzestan and providing a solution in this field. The 5th Water Resources Management Conference, Tehran, Iran, [In Persian].
)