نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• جواد چزگی ¹
• احسان حامدی ²

¹ استادیار گروه مرتع و آبخیزداری، دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران.

² دانشجوی کارشناسی ارشدآبخیزداری، دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران

چکیده

سیل یکی از مهم‌ترین مخاطرات تهدیدکننده جامعه بشری محسوب می‌شود، که در دهه‌های اخیر با افزایش جمعیت و تغییر اقلیم اثرات این مخاطره بیشتر شده است. بنابراین مطالعه ویژگی‌های حوضه‌ها که میزان سیل‌خیزی با آن در ارتباط است می‌تواند به مدیریت صحیح این مخاطره کمک نماید. امروزه برای اولویت‌بندی زیرحوزه‌های آبخیز از روش‌های متعددی مانند خصوصیات مورفولوژیکی، روش‌های تصمیم‌گیری و مدل‌های هیدرولوژیکی استفاده می‌گردد. این تحقیق از مدل هیدرولوژیکی SWAT در 21 زیرحوزه آبخیز سرباز واقع در استان سیستان‌و‌بلوچستان انجام گرفته‌است. پس از آماده‌سازی پارامترها و داده‌های ورودی، ضمن در نظر گرفتن دو سال برای گرم کردن، مدل برای یک دوره 17 ساله از سال 1999 تا 2016 واسنجی‌شد و سپس طی یک دوره پنج ساله از سال 2017 تا 2021 صحت سنجی گردید. نتایج بدست آمده در مرحله واسنجی NS=0/76 و R2=0/86 و در مرحله صحت‌سنجی NS=0/56 و R2=0/58 بدست آمد. پارامتر شماره منحنی اولیه برای شرایط رطوبتی متوسط و پارامتر آلفا در جریان برگشتی بیشترین تاثیر را در آنالیز حساسیت را داشتند. نتایج نشان داد زیرحوضه 20 با میانگین ارتفاع رواناب 46/2 در اولویت اول و زیرحوضه 10 با ارتفاع رواناب 06/0 در اولویت آخر قرار گرفت. براساس تبیین و نش-ساتکلیف میتوان نتیجه‌گیری‌کرد که مدل در شبیه‌سازی حوزه آبخیز سرباز به خوبی عمل کرده‌است و می تواند برای مدلسازی در حوضه استفاده گردد. کنترل سیل با اولویت‌بندی سیلخیزی زیرحوضه‌ها و با اعمال مدیریت‌های بهبود پوشش مراتع و احداث سازه‌های آبخیزداری در حوضه رودخانه سرباز میزان دبی سیلاب را کاهش داده و از خسارات ناگهانی پیشگیری نمود.

کلیدواژه‌ها

• آبخیزداری
• اولویت‌بندی
• رواناب
• مدل SWAT
• رودخانه سرباز

موضوعات

• خشکسالی